تولید دانهال‌های سرخدار (Taxus baccata L.) از طریق کشت درون شیشه‌ای و نجات جنین

سابقه و هدف: سرخدار یکی از معدود گونه‌های سوزنی‌برگ بومی ایران است که از آستارا تا علی‌آباد کتول پراکنش دارد. این گونه از نظر حفظ ذخایر ژنتیکی، مصارف دارویی (درمان سرطان‌های ریه، مثانه، سینه، رحم و بیماری ایدز) و غیره دارای ارزش بسیار می‌باشد که در حال حاظر به دلیل داشتن بذوری با دوره خفتگی طولانی، رشد بطئی، بهره‌برداری غیرمجاز و سایر عوامل مخرب در معرض خطر انقراض قرار دارد. لذا به منظور حفظ رویشگاه‌های موجود و گسترش آن، تولید نهال سرخدار از طریق کشت جنین در شرایط درون شیشه‌ای مورد بررسی قرار گرفت. مواد و روشها: بذور پس از جمع‌آوری از توده‌های طبیعی سرخدار در منطقه افراتخته، به دو دسته رسیده و نارس تقسیم و سپس به مدت نه ماه در لایه‌های ماسه و در حرارت پائین استراتیفه شدند. سپس بذور به مدت 48 ساعت در آب روان خیسانده و ضدعفونی شدند. هفت تیمار مختلف برای ضدعفونی بذر‌ها اعمال گردید. در این بررسی رویان بذور استریل شده از آندوسپرم جدا شده و در محیط کشت موراشیگ و اسکوگ (MS) که توسط اسید اسکوربیک (mg/l 100،50)، کازئین هیدرولیزات (mg/l 100،50)، عصاره مخمر (g/l 1، 5/0) و زغال فعال 2% غنی شده بود، کشت شد. به دلیل کندی رشد سرخدار، تامین مواد غذایی و محیط کشت، جنین‌های روئیده شده به طور مرتب هر دو هفته یکبار واکشت (Subculture) شدند. تجزیه و تحلیل داده‌ها توسط آزمون تجزیه واریانس یکطرفه و آزمون دانکن انجام شد. یافته‌ها: نتایج بررسی نشان داد استفاده از آب اکسیژنه 10% به مدت 15 دقیقه و اتانول 70% به مدت یک دقیقه، مناسبترین تیمار برای سترون‌سازی بذور بوده است بطوریکه در این تیمار هیچ‌گونه عفونتی مشاهده نشد. سایر نتایج نشان داد که جنین‌ها در مدت حدود ده روز شروع به جوانه‌زنی کردند. بیشترین درصد جوانه‌زنی و رویش نهال‌های نرمال به تیمار اول تعلق داشت که شامل بذور رسیده بوده و محیط کشت (MS) توسط اسید اسکوربیک و کازئین هیدرولیزات 100 میلی‌گرم در لیتر، مخمر 1 گرم در لیتر و زغال فعال 2% غنی شده بود. نتیجه‌گیری: با استفاده از جنین بذور رسیده در محیط کشت MS حاوی اسید اسکوربیک و کازئین هیدرولیزات 100 میلی‌گرم در لیتر، مخمر 1 گرم در لیتر و زغال فعال 2% به راحتی نهال‌های زیادی به دست آمده است. ضمن‌اینکه نگه‌داری بذور در رطوبت بالا و حرارت پائین (استراتیفه سرد)، نقش مهمی در تکامل جنین سرخدار و رویش آن دارد. لذا پیشنهاد می‌شود که در کلیه بررسی‌های مربوط به بذر این گونه، چه در شرایط درون شیشه‌ای و چه در شرایط طبیعی از این تکنیک استفاده شود.